«Εργαστήρι» αισθητικής αγωγής στο Αυλωνάρι

Μια μικρή ομάδα γονέων πριν κάποια χρόνια, αθόρυβα και διακριτικά, πίστεψε πραγματικά, πως η ζωγραφική είναι για το παιδί ανακουφιστική, επιδρά και αλλάζει το χαρακτήρα του. Έκρινε απαραίτητο ν’ αφιερώσουν τα παιδιά τους δυο ώρες την εβδομάδα μέσα στο φόρτο της σχολικής και φροντιστηριακής εργασίας τους, για να εκτονωθούν ψυχικά και ν’ απογειωθούν με λίγα χρώματα. Αυτή η ομάδα βοήθησε να στηθεί το «εργαστήρι» στο Αυλωνάρι και να διατηρείται μέχρι σήμερα.

Η Πόπη Αγαπητού με τη διπλή ιδιότητά της σαν εκπαιδευτικός και των γνώσεων ζωγραφικής που κατέχει, με όλο το σεβασμό και την αγάπη της για το παιδί και το χωριό της, ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα.

Δυο ομάδες παιδιών για ένα δίωρο την εβδομάδα διδάσκονται ζωγραφική με διάφορες τεχνικές, κατασκευάζουν διακοσμητικά κολάζ και μαθαίνουν στοιχεία «ιστορίας τέχνης» σ’ ένα χώρο ιδιωτικό καλαίσθητο και άνετο. Τα παιδιά δημιουργούν, εκφράζονται, ανακαλύπτουν δυνατότητες και ταλέντα, αυτοεκτιμώνται. Η γνώση γίνεται χαρά ζωής, οι αισθήσεις αφυπνίζονται, η τέχνη είναι στο πεδίο έκφρασης της χαράς και της ζωηρότητας και τα παιδιά μαθαίνουν τα μονοπάτια στο μαγικό κόσμο της τέχνης.

Κι όλα αυτά κόντρα στα καταναλωτικά υποκατάστατα και στην εμπορευματοποίηση της ψυχαγωγίας των παιδιών, κόντρα στην ερήμωση της επαρχίας, κόντρα στην απραξία, στην παθητικότητα και στην ανία.

Το Αυλωνάρι και πάλι πρωτοπορεί.

Δημήτρης Σγούρος

Η παιδική τέχνη

της Πόπης Αγαπητού

Περίπου δέκα χρόνια λειτουργεί στο Αυλωνάρι «εργαστήρι» αισθητικής αγωγής και η παρουσίασή του από τις σελίδες αυτές έχει σκοπό όχι τη διαφήμιση, αλλά την ενθάρρυνση και παρώθηση των παιδιών στη δημιουργία, στην ανάπτυξη προσωπικών πρωτοβουλιών, στην ευαισθητοποίησή τους απέναντι στα καλλιτεχνικά έργα και σε κάθε εκδήλωση του ωραίου και κυρίως στην ανατροφοδότηση των γενικοτέρων δραστηριοτήτων.

Είναι γνωστό ότι οι σκοποί και οι στόχοι παίζουν τον κυριότερο ρόλο στα αποτελέσματα της εικαστικής αγωγής. Αυτοί προσαρμόζονται στην υπάρχουσα πραγματικότητα, δηλαδή στο χρόνο που διαθέτουμε, τα δεδομένα των ικανοτήτων των παιδιών, τις περιβαλλοντικές συνθήκες και την υλικοτεχνική υποδομή.

Αν δεν υπάρχουν σαφείς στόχοι έχουμε σαν αποτέλεσμα την παροχή απλών τεχνικών και θεωρητικών γνώσεων συνήθως ασύνδετων με την προσωπικότητα του παιδιού και προσπάθεια μάταιη και παιδαγωγικά πνευματοκτόνα.

Α΄ Στόχος

Να βρουν τα παιδιά ψυχική εκτόνωση ασφαλώς υψηλοτέρου πνευματικού και ψυχικού επιπέδου από αυτή που τους παρέχουν τα καταναλωτικά υποκατάστατα ή η εμπορευματοποίηση της ψυχαγωγίας.

Ανάγκη για ψυχική εκτόνωση έχει κάθε άνθρωπος. Αν αυτή δεν είναι αναβαθμισμένη απελευθερώνει συχνά πρωτόγονα ένστικτα, που φτάνουν μέχρι στην ετεροκαταστροφή ή την αυτοκαταστροφή. Ο στόχος αυτός λοιπόν μακριά από δυσκολίες και πολλές τεχνικές ενθουσιάζει τα παιδιά, αλλά έχει και μεγάλες προεκτάσεις, εκτονώνει ψυχικά αλλά και προβληματίζει έντονα σαν τις ταινίες του Τσάρλυ-Τσάπλιν.

Β΄ Στόχος

Να ικανοποιηθούν τα παιδιά δημιουργώντας εικαστικά. Αυτός είναι ο σημαντικότερος γενικός παιδαγωγικός στόχος και η αισθητική αγωγή μας προσφέρει πολύ τέτοιο υλικό συμμετοχικό. Αν δεν καταφέρουμε να πετύχουμε αυτό τον στόχο τότε προετοιμάζουμε άτομα αδίστακτα για την επιτυχία τους. Άτομα μη κοινωνικοποιημένα μετατρέπονται σε αυταρχικά ή διστακτικά ή ακόμα και περιθωριακά.

Γ΄ Στόχος

Να γνωρίσουν τα παιδιά τη μεγάλη πνευματική και πολιτιστική έκταση, που καλύπτει. Αν λάβουμε υπ’ όψη ότι οι εικαστικές ρίζες κάθε πολιτισμού πρωτόγονου ή προηγμένου έχουν τις απαρχές τους στην παιδική τέχνη, αν προβληματίσουμε κατάλληλα τα παιδιά με τα διαχρονικά στοιχεία των εικαστικών τεχνών, τότε αντιλαμβάνονται την εξέλιξή τους στη τέχνη των μεγάλων.

Αν επιτευχθούν οι πιο πάνω στόχοι οδηγούν συνειδητά στη διαμόρφωση ατόμων με αγάπη για τον άνθρωπο, για την ζωή, την πατρίδα, την πνευματική και πολιτιστική μας κληρονομιά και την παγκόσμια.

Δημιουργείται αγάπη για την ελευθερία και τη δικαιοσύνη, για το περιβάλλον και ιδιαίτερη αγάπη για δημιουργία.

Σε κανένα παιδί δεν υπάρχει εκφραστική αδυναμία κι όταν υπάρχει αυτή οφείλεται σε επίκτητες αναστολές, που του δημιουργήθηκαν και απ’ το κοινωνικό περιβάλλον ή από αντιπαιδαγωγικές παρεμβάσεις ενηλίκων.

Μέσα από την τέχνη βρίσκουν διέξοδο:

οραματισμοί και στοχασμοί των παιδιών

δεξιοτεχνίες και τεχνικές

διεκδικήσεις και μαχητικότητα,

κριτική και αποκαλύψεις

βιοπορισμός και φιλοδοξίες

μεταφυσικές ανησυχίες και υπαρξιακά προβλήματα

συνείδηση και γνώση

κοινωνικοί αγώνες και αγώνες λαών.

Η παιδική τέχνη σημαίνει γέλιο, κλάμα, χαρά, λύπη, αγανάκτηση, θυμό, νοσταλγία. Είναι άλλοτε βίαιη ή μαχητική, καθησυχαστική ή τρυφερή, μεγαλόπρεπη ή καρτερική.

Το παιδικό σχέδιο ενδιαφέρει πολλές επιστήμες. Η κυριότερη είναι η Ψυχολογία, που από τις αρχές του περασμένου αιώνα το ερευνά μεθοδικά, για τη διερεύνηση των ψυχικών τραυμάτων, αλλά και της ομαλής ψυχοκινητικής και πνευματικής ανάπτυξης του παιδιού μέσω αυτής της έκφρασης.

Τα παιδιά από την ηλικία 1 ½ έτους μέχρι τη σχολική περνούν ορισμένα στάδια στην εικαστική τους έκφραση, που θεωρούνται ότι αποτελούν το αρμονικό δέσιμο της ψυχής τους με την τέχνη.

Δημιουργούν έργα αξιοζήλευτα αν στην προσπάθειά τους εμείς προσέξουμε κάποια στοιχεία : α)να ζωγραφίζουν ανεπηρέαστα όπως αισθάνονται, β)να μην αντιγράφουν, γ)να μην περιορίζονται από φυσικούς κανόνες, δ)να μην επηρεάζονται αρνητικά από τους γύρω, ε)να ζωγραφίζουν περιγραφικά, στ)να μη μπερδεύουν τα υλικά τους, α)να χρησιμοποιούν συνεχόμενη σταθερή γραμμή και η)να συνηθίσουν να περιγράφουν τα κυριότερα θέματά τους.

Παλιότερα με την περιφρονητική, χαμηλή ιδέα για την τέχνη του παιδιού, μάθαιναν στο παιδί, πώς να φτιάξει ένα γατάκι κι ένα γαϊδουράκι ή να μάθει φωτοσκίαση και προοπτική. Το υπέβαλαν σε μια κριτική ρασιοναλιστική με κριτήρια την πιστότητα στην απόδοση της εξωτερικής πραγματικότητας, πιστότητα ως προς τα χρώματα, το σχέδιο, το πλαστικό σχήμα.

Απομάκρυναν έτσι το παιδί απ’ το δρόμο όπου το είχε τοποθετήσει η φύση, από τον τρόπο που το είχε προικίσει για να εκφράζει τον εσωτερικό του κόσμο, το περιβάλλον του όπως το έβλεπε με τα παιδικά του μάτια και το ζούσε με την παιδική του ψυχή.

Η παλιά αντίληψη λειτουργεί σαν τον κρεβάτι του προκρούστη, το ακρωτηριάζει ψυχικά και πνευματικά και του προκαλεί άπειρες αναστολές στη δημιουργικότητα και στην κρίση του.

Έτσι παραμορφώνεται η λειτουργία της οπτικής αντίληψης του παιδιού με αποτέλεσμα να παρεμποδίζεται η ομαλή ψυχοπνευματική του ανάπτυξη.

«Το εργαστήρι» προσφέρει στο παιδί τρεις ειδικότερες μεθόδους : τη δημιουργική απασχόληση, το εικαστικό δημιουργικό παιχνίδι και τη δημιουργική διερεύνηση.

Κι έτσι βοηθάει το παιδί να εκφραστεί εικαστικά με φυσικό τρόπο αβίαστα κι ελεύθερα.

Στην αρχή αποδεσμεύεται από τις αναστολές του και συνηθίζει σ’ ένα οργανωμένο πρόγραμμα εργασίας με σχέδιο, ζωγραφική, τύπωμα, κολάζ, κατασκευές, πλαστική και στοιχεία ιστορίας τέχνης.

Το παιδί ενισχύει τις ευαισθησίες του καλλιεργεί τις αισθήσεις του και τις αντιληπτικές του ικανότητες, ενεργοποιεί τις δημιουργικές του δυνάμεις, εξοικειώνεται με τα σύμβολα, τις τεχνικές τα μέσα, που χρησιμοποιούν οι καλλιτέχνες για εδραίωση του αισθητικού κριτηρίου του.

Παράλληλα αποκτά δεξιότητες και στάσεις απαραίτητες για καλλιτεχνική έκφραση, επαγγελματική ζωή ή εκτίμηση της χειρωνακτικής εργασίας.

Αναπτύσσει δεξιότητες έμφυτες ικανότητες όπως η παρατηρητικότητα και φαντασία και επίκτητες σχετικά με τη χρήση υλικών, τεχνικών και δυνατότητα ποικίλων κατασκευών.

Είναι εύστοχο ν’ αναφέρω τα λόγια του Χέρμπερτ Ρεντ : ο μόνος τρόπος για ν’ αποτραπούν οι πόλεμοι είναι η αγωγή. Κι ένα από τα πιο αποτελεσματικά της μέσα είναι η καλλιτεχνική παιδεία. Ο Έλλιοτ Έισνετ καθηγητής Πανεπιστημίου Στάνφορντ Καλλιφόρνιας διαμαρτύρεται : «Αφήσαμε τον Αριστοτέλη και το Φειδία, τις ρίζες και την παραδοσιακή αισθητική για να τ’ αντικαταστήσουμε με το ευτελές πλαστικό, με το τσιμέντο και τις κόκκινες..... καρδουλες».

Κι όμως.... «στο εργαστήρι» τα παιδιά δημιουργούν.

Οι εργασίες των παιδιών που δημοσιεύονται είναι αντιπροσωπευτικές της ηλικίας τους, όχι από πληρότητα αλλά από ποσοστό δυνατής απόδοσης σε ποικιλία εκφράσεων.